Nuevo artículo en veredes.
Política do WC.
Quizais o asento por excelencia, o máis universal apoio e o que de forma máis estraña e promiscua compartimos ao longo do día con outras persoas: o trono, o WC. Esta denominación provén do acrónimo inglés para “water close” e fai referencia ao peche hidráulico, o mecanismo de sifonamiento mediante o cal o tubo que conecta a nosa vivenda coas cloacas queda pechado ao paso de cheiros e axentes insalubres de forma sinxela, automática e infalible.
Desde as primeiras letrinas talladas en pedra hai máis de 4.000 anos en Gnossos ata a incorporación da electrónica para mellorar a nosa experiencia sobre o inodoro, o deseño, perfeccionamento e popularización (o retrete é algo obrigatorio desde hai máis de 200 anos), constitúen unha historia balizada de episodios reseñables.
O éxito do invento e a velocidade con que se popularizou non é estraño. O WC resolve de forma aparentemente definitiva un problema de saúde e hixiene públicas. Mediante o accionamiento do seu sinxelo mecanismo, o retrete afasta os nosos residuos para maior comodidade propia e dos nosos congéneres.
Pero…
Trátase dun logro meramente funcional? Implica o retrete unha forma de entender o mundo?
Grazas a este novo aparello chamado WC, no século XVIII poderemos facer desaparecer por primeira vez e de forma case máxica aquela parte de nós coa que xa non nos identificamos. Non é de estrañar que Slavoj Žižek vexa na forma e funcionamento do retrete unha metáfora da forma en que cada sociedade líbrase das súas “marróns”.
Efectivamente o WC libéranos da nosa merda, pero contribúe tamén a unha importantísima evolución do espazo en que vivimos. O inodoro opera como unha máquina hixienizadora do espazo. É capaz de unificar parcelas da nosa existencia tradicionalmente separadas de forma radical. Grazas ao peche hidráulico as novas letrinas non son insalubres sendo posible domesticarlas, é dicir, incluílas nas vivendas das que ata entón estiveron claramente segregadas cando non directamente excluídas.
É grazas ao WC e a súa vasta rede de rede de sumidoiros que o espazo público dignifícase quedando atrás os tempos de “auga vai” e os canellóns inmundos en que o gris se aliviaba. O retrete en definitiva, fai posible un estado de claridade e limpeza universais que pronto atopará a súa expresión estética. No doméstico será o espazo luminoso e diáfano. No urbano a apertura de viarias e a inédita domesticidad do espazo público. En ambos os casos triunfa un Foucaultiano espazo “en orden de inspección”.
Desde un punto de vista da ética da autoexigencia, da moral do esforzo, a posibilidade de pulcritude que o WC fai posible no espazo é un mandato. Se é posible desfacerse da marróns de forma discreta e definitiva, é obrigado facelo desa maneira. Iníciase así unha carreira dos nosos interiores (e interioridades) cara ao inmaculado, unha tendencia que é tan formal como moral, tan estética como ética.
Resulta obscenamente violenta a forma en que Le Corbusier proxectou (e publicou!) algúns dos seus interiores domésticos facendo desinhibida apología da nudez e limpeza dos espazos de aseo: Como espazos diáfanos que se mostran baixo unha impenitente luz cenital directa do sol, sen posibilidade se queira dun puntual oscurecimiento dalgún nos seus recunchos. Calquera indicio de intimidade, discreción ou simple sombra é eliminado a favor dunha amplitude e luminosidade higienistas cuxa íntima incomodidade Tanizaki describe con tanta sutileza en “Eloxio da sombra”.
No WC imponse a estética da inspección. Os sanitarios preséntanse como iconas de modernidade, nunha incuestionada asociación de limpeza e saúde, formal e moral.
Merda e sostenibilidade: tabú e totem.
Branco, de porcelana e de formas redondeadas, leste é o hexemónico aspecto do WC desde a súa primeira construción. Poucas pezas son tan invariables na súa forma e aspecto como este asento. Quixese ilustrar estas liñas con deseños de interese pero calquera esforzo de creatividade e orixinalidade no seu deseño resulta forzado e rapidamente evoluciona cara ao ridículo. Calquera manipulación ou personalización do aspecto do retrete violenta ao espectador de maneira especialmente directa.
Resulta paradoxal o categórico da forma do váter, o intocable do seu deseño e material, aparentemente protexidos de calquera cambio, coma se o WC fose un tabú do deseño e a microsociedade do deseño e os deseñadores acordasen unha moratoria de orixinalidade contorna ao “trono”.
Apelo á paciencia e interese do lector para comentar a última revolución no deseño de WCs: o W+W de Roca e o seu antecesor, de menor impacto visual pero idéntica filosofía, o Profile 5 de Caroma fose xa de fabricación. En ambos os casos trátase dun dispositivo que unifica lavamanos e inodoro. Trátase de reducir o consumo de auga utilizando as augas grises do lavamanos como provisión da cisterna do retrete, unha solución á que por urxentes problemas de economía moitos chegaron antes a través do bricolage.
Como anteriores avances en materia de fontanería e saneamento, a simplicidade da formulación está lonxe de ser un inconveniente e ademais de garantir o bo funcionamento do mecanismo préstase a equivalentes morais sobre os que ben nos gustou escoitar falar a Slavoj Žižek.
A provocación do elaborado (e custoso) deseño de Roca reside no feito de que se trata unha peza de deseño que propón unha nova forma para o WC. Un cambio na forma do WC só é presentable se argumentos moi poderosos sopórtano. Compráceme especialmente especular coa posibilidade de que esta última transformación dese tabú do design que é o retrete resida nun nivel aínda maior do tradicional higienismo funcional e moral tan tipicamente centroeuropeo que parece soportar todos os WCs:
A sostenibilidade.
En efecto, se o WC é un tabú do deseño, a sustentabilidade é un totem desa mesma disciplina. No W+W a novidade formal ampárase na redución no consumo de auga. E é grazas ao carácter exorbitante do concepto sustentabilidade que resulta tolerable unha manipulación formal de WC que doutra forma sería rapidamente deostada.
Sustentabilidade en definitiva, unha materialización de posibilidades que, precisamente por ser posibles e para a moral máis autoexigente, devén inmediatamente nun mandato…
Elías Cueto, arquitecto
Santiago de Compostela, marzo 2012
Publicado en Nº 313 [sillas…]